Làng Phước Tích thôn Phước Phú, xã Phong Hòa, huyện Hương Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế là ngôi làng cổ thứ hai được nhà nước xếp hạng “di tích quốc gia” sau làng cổ Đường Lâm.
Ở làng Phước Tích còn lưu giữ những di sản vật thể vô giá, trong tổng số 117 nóc nhà của làng, hiện tại còn tới 27 ngôi nhà cổ, đa số là nhà rường ba gian hai chái và 10 nhà thờ họ cổ.
Tên gọi đầu tiên của làng là Phúc Giang, như mong muốn một vùng gần sông nước nhiều phúc lộc. Đến thời Tây Sơn, Phúc Giang được đổi thành Hoàng Giang, để nhớ đến dòng họ khai canh lập làng. Đến đời Gia Long, làng được đổi tên thành Phước Tích, như là mong muốn của người dân được tích lũy phúc đức cho con cháu.
Tuy nhiên, làng Phước Tích nổi tiếng khắp cả nước bởi nghề làm gốm. Gốm ở Phước Tích nổi tiếng bởi độ bền, bón mịn và tinh xảo. Tất cả các sản phẩm gốm cổ đều được làm bằng tay, và đun bằng củi trong các lò sấp, lò ngửa.
Bác Lê Trọng Diễn, chủ nhân ngôi nhà rường, nơi lưu giữ gần như đầy đủ các mẫu gốm cổ của làng Phước Tích tự hào cho biết :“Trong làng không có lấy một tấc đất để trồng ruộng. Dân làng chỉ biết bám nghề gốm để sinh sống. Có thời kỳ nghề gốm Phước Tích nổi tiếng khắp miền Trung. Thời kỳ ấy trong làng có tới hơn chục lò gốm chẳng bao giờ tắt lửa. Thời kỳ hưng thịnh, Gốm Phước Tích còn được chọn để tiến Vua – đặc biệt là chiếc “om ngự” để Vua ăn cơm này”. Nghề gốm đã nuôi sống bao thế hệ con cháu làng Phước Tích.
Ngôi nhà trưng bày gốm cổ “có một không hai” ở Phước Tích của bác Lê Trọng Diễn. Xuất phát từ tình yêu dành cho nghề gốm từ thời ông, cha để lại bác sưu tầm gần như đầy đủ các mẫu gốm cổ. Năm 1900 tới năm 1968 lò gốm ở Phước Tích tạm thời dừng hoạt động do chiến tranh. Nhưng kể từ sau năm 1975, sự xuất hiện của đồ gốm tạp với nhiều mẫu mã bắt mắt và đồ nhựa đã khiến gốm cổ Phước Tích không còn khả năng cạnh tranh. Và tới năm 1989, gốm Phước Tích chính thức tắt lửa.
Một nét đặc trưng khác ở Phước Tích là cấu trúc nhà vườn được ngăn cách bởi những hàng chè tàu xanh, thẳng tắp, gọn gàng. Người Phước Tích chồng tàu xanh để ngăn cách giữa các ngôi nhà vườn cổ với nhau, nhưng hàng rào chỉ cao tới hông người lớn, nhà này có thể nhìn sang được nhà bên. Người Phước Tích vẫn hay nói đùa là hàng rào “ngăn mà không cách”. Đa phần người làng Phước Tích bây giờ làm nghề bác sĩ và giáo viên. Với hơn 300 nhân khẩu mà trong làng có tới hơn 40 giáo viên.
Theo nhận xét của Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính thì: "Cấu trúc và tổ chức không gian làng Phước Tích có thể được coi là điển hình cho mô hình cư trú nơi thôn quê của người Việt ở vùng Bắc Trung Bộ. Đó là cấu trúc mở với những căn nhà trong vườn, nhà vườn. Ở Phước Tích, quỹ kiến trúc cổ và cũ, song cảnh quan và vườn được bao quanh thì lại rất trẻ và tràn đầy sức sống".
Một nét độc đáo khác nữa trong kiến trúc nhà vườn ở Phước Tích là gia đình nào cũng có một bể chứa nước trong sân và hai chiếc gầu múc nước dựng gần đấy. Tìm hiểu ra mới biết, do ngày xưa nhà nào cũng có lò nung gốm, mà nhà rường thời trước lợp mái lá nên hay xảy ra hỏa hoạn. Công dụng của bể nước và gầu dùng để phòng khi có hỏa hoạn chủ nhà có thể tự chữa cháy.
Bước đi trên con đường vắng người được lát gạch ở Phước Tích bạn sẽ thấy trong lòng bình yên đến kỳ lạ. Cách quốc lộ 1A ồn ào chỉ 1km, không thể tưởng tượng được lại có một không gian cổ kính, yên tĩnh đến thế. Nếu có lần đi qua Hương Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế bạn đừng quên ghé thăm ngôi làng nhỏ bé này, chắc chắn bạn sẽ không thất vọng về quyết định của mình.
Nguồn : vnexpress.net
Nằm bên bờ Ô Lâu hiền hòa, cách quốc lộ 1A chỉ 1 km, ngôi làng nhỏ yên bình này xưa kia từng nổi tiếng với làng nghề gốm cổ truyền.
